تاریخچه شهرستان خوانسار
تاریخچه خوانسار:
خوانسار با مساحتی حدود 892 کیلومتر مربع در غرب اصفهان در فاصله 175 کیلومتری مرکز استان اصفهان قرار دارد که از
شمال به شهرستان گلپایگان، از غرب به استان لرستان، از شرق به نجف آباد و از جنوب به فریدن محدود است و نمونه ای از
بهشت خداست بر روی زمین. شهری میان باغ ها، شهری که در دل درختان زیبا و انبوه پنهان شده است. خوانسار باغ شهری
است با کوچه باغ های خیال انگیز و با خیابانهایی پر درخت و مصفا که شاخسار درختان باالی خیابانها طاقی زمردین زده است.
خوانسار بهشتی است با چشمه ساران جوشان و جاری که نام این شهر را معنا می کند. با هوایی پاک و لطیف و نشاط انگیز در
خوانسار و کوچه باغ های آن گویی زیبا ترین رویایمان را در بیداری و در برابر چشم می بینیم.
پیشینه تاریخی خوانسار به ایران باستان باز می گردد. آثار آتشکده تیر باالی کوهی نزدیک تیدجان و معبدی به نام هیکل در
کوه تیر، حوالی روستای تیدجان به دست آمده اند که نشان دهنده قدمت بسیار زیاد این خطه اند. قدیمی ترین مدارکی که از
سوابق تاریخی خوانسار در دست است، مربوط به تاریخ مهاجرت گروهی از قوم یهود به خوانسار و سرگذشت آنها در زمان سلطنت
کورش هخامنشی است. پس از استقرار اسالم در ایران، مردم خوانسار به اسالم گرویدند و در حمله مغوالن، این شهر نیز همچون
سایر شهرهای ایران ویران گشت. با توجه به قدمت خوانسار قاعدتاً این شهر بناهای تاریخی بسیاری داشته که هم اکنون برخی
از آنها همچنان سالم و پا برجا باقی مانده اند. در مجموع شهرستان خوانسار دارای 28 اثر ثبت شده در فهرست آثار ملی کشور
می باشد
پارک سرچشمه که به خوبی معرف معنای خوانسار، به معنی چشمه سار است، یکی از مهمترین جاذبه های گردشگری خوانسار
محسوب میشود. در وسط پارک حوضچههای متعددی وجود دارد که آب آنها از چشمههای پای کوه میآید و این حوضچه ها
را پر میکند. فصل پرآبیشان نیز بهار و به خصوص اردیبهشت است. این چشمهها و چشمهای به نام مرزن گشت که در باالی
دیگر چشمهها قرار گرفته، آب خنک و گوارایی دارد که در سالهای پر بارش از دل کوه می جوشد. در پارک جنگلی سرچشمه،
بقعه تاریخی باباپیر مدفن شیخ اباعدنان، از پایهگذاران مذهب شیعه نیز قرار دارد و در پایین دست این پارک کوچه باغهای
خوانسار و رودخانه ای قرار دارد که می توان در کنار آن قدم زد و از آن همه طراوت سرزنده شد.
پارک جنگلی سرچشمه:
یکی از مهمترین جاذبه های گردشگری خوانسار محسوب میشود. در وسط پارک حوضچههای متعددی وجود دارد که آب آنها از چشمههای پای کوه میآید و این حوضچه ها را پر میکند. فصل پرآبیشان نیز بهار و به خصوص اردیبهشت است. در پارک جنگلی سرچشمه، بقعه تاریخی باباپیر مدفن شیخ اباعدنان، از پایهگذاران مذهب شیعه نیز قرار دارد و در پایین دست این پارک کوچه باغهای خوانسار رودخانه ای قرار دارد که می توان در کنار آن قدم زد و از آن همه طراوت سرزنده شد.
دشت لالههای واژگون گلستانکوه:
گلستان کوه منطقه ای است بسیار سرسبز و خوش آب و هوا، که سراسر آن پوشیده از گونهای گزانگبین، پیاز وحشی )موسیر(
و انواع گلهای زیبا است و در مسیر خوانسار به اصفهان در 15 کیلومتری شهر خوانسار و در جنوب این شهر واقع شده است.
این منطقه طبیعی حدود ده کیلومتر مربع وسعت دارد که دلیل اصلی بیشتر گردشگران برای سفر به خوانسار است. این اللههای
سرخگون، عمر کوتاهی دارند و از اوایل اردیبهشت یا شروع گرمای بهاری، رویش خود را آغاز و پس از یک ماه عمرشان به پایان
میرسد. گل گیاه موسیر نیز از جمله گلهای گلستانکوه است که مانند دیگر گلهای این منطقه خودرو است و درست پس از پایان
عمر الله های واژگون زیبایی دوباره ای به این منطقه برای مدت کوتاهی دیگر می بخشد. گون گز نیز درختچه ای کوتاه و
چندساله است که قبل از اینکه ارتفاع آن به یک متر برسد مقداری از سطح زمین فاصله گرفته و گسترده می شود که ارزش
بسیار باالیی به لحاظ ویژگی های زیست محیطی و اقتصادی دارد که از مهمترین محصول آن می توان به گزانگبین اشاره کرد.
2
در گذشته از گون گز محصوالتی بدست می آمد که اخیراً به علتهای گوناگون از قبیل اثرات مواد شیمیایی و عدم رسیدگی و
بی توجی، این گیاه با ارزش را با مخاطرات فراوانی روبرو ساخته است.
خانه حبیبی:
خانه حبیبی ها با سر دری با شکوه از گذشته های پرافتخار خبر می دهد. این اثر تاریخی مربوط به دوره قاجار، که در فهرست
آثار ملی نیز به ثبت رسیده است، با معماری بسیار زیبا و کم نظیر، بینندگان و صاحبان ذوق و هنر را به خود جلب می کند.
همه ساله در ایام محرم مراسم عزای حسینی در این خانه تاریخی با شکوه خاصی برگزار می شود و به همین دلیل این خانه
تاریخی به نام حسینیه حبیبی نیز شهرت دارد.
را به خود جلب می کند. در ایام محرم مراسم عزای حسینی در این خانه تاریخی با شکوه خاصی برگزار می شود و به همین دلیل این خانه تاریخی به نام حسینیه حبیبی نیز شهرت دارد.
خانه ابهری:
خانه تاریخی ابهریها یکی دیگر از دیدنیهای خوانسار است که در زمان قاجار توسط سیدمیر محمد صادق و فرزندش سید
اسدا… در محله رئیسان ساخته شده است و به تازگی مورد بازسازی قرار گرفته است. این خانه تاریخی بخشی از یک مجموعه
بزرگتر به نام عمارت میرمحمد صادق می باشد که متاسفانه به مرور زمان تخریب گردیده و تنها قسمت باقی مانده آن به این
نام موجود می باشد و نقاشیها و گچبریهایش به خوبی معرف سبک قاجاریه است. ورودی اصلی خانه در قسمت غربی و دارای
جلوخانه هشتی نگین شکل می باشد و از طریق راهرویی عریض و کوتاه با پیچش نود درجه، از دید مستقیم به حیاط جلوگیری
می کند. الزم به ذکر است هم اکنون اداره میراث فرهنگی و گردشگری خوانسار در بخشی از این خانه تاریخی مستقر می باشد.
آسیاب آبی
شهرستان خوانسار در گذشته 40 آسیاب آبی داشته است. این آسیاب ها در سالیان دور نقش بسیار مهمی را در تهیه آرد به
عنوان مهمترین جزء سبد غذایی خانواده های خوانساری ایفا می کردند. هم اکنون نیز تنها آسیاب آبی تاریخی فعال ایران در
خوانسار قرار دارد. این آسیاب که در پارک سرچشمه قرار دارد توسط یکی از اهالی خوش ذوق بازسازی شده است و در این
آسیاب عالوه بر خرد کردن گندم از گردشگران و میهمانان در فضایی سنتی و زیبا پذیرایی می شود.
کبوتر خانه های قودجان:
کبوتر خانه های خوانسار برجهایی خشتی با معماری مکعبی شکل مربوط به اواخر دوره قاجار می باشند که برای نگهداری کبوتر
و پرورش آنها استفاده می شد. از کود حاصل برای پرورش صیفی جات و میوه های جالیزی و در صنعت باروت سازی و چرم
سازی و ساختمانی استفاده می کردند. امروزه در برخی مناطق خوانسار از جمله محله بابا سلطان و قودجان و … می توان نمونه
هایی از این کبوتر خانه ها را با معماری متحیر کننده داخل آن مالحظه کرد
مسجد جامع خوانسار
مسجد جامع خوانسار در جنوب شرقی این شهر واقع شده است و دارای سیصد و پنجاه سال قدمت و از جمله میراث باارزش
ثبت شده در فهرست آثار ملی میباشد که بنای آن توسط مرحوم شهریار الملک آقا صانع انجام گرفته است. این مسجد، مساحتی
حدود سه هزار متر مربع دارد و قدیمی ترین مسجد شهر خوانسار به شمار میآید. بنای آن از دیوار های خشتی و آجری همراه
با گنبد قوسی شکل ساخته شده و در داخل آن گچ بری های بسیار نفیس به ویژه در محراب نیز وجود دارد.
این بنای با ارزش دارای دو شبستان شرقی و غربی و محرابی مزین به گچبری ها و خطوط کوفی است. درب شمالی مسجد
دارای ارزش تاریخی و منبتهای بسیار نفیس است.
تپه ی تاریخی آریایی ها
این تپه واقع در روستای رحمتآباد خوانسار در 35 کیلومتری شمال شرق این شهرستان قرار دارد که مربوط به دوره آریاییها
می باشد و دارای قدمتی حدود 8 هزار سال است. شهرت این تپه تاریخی به دلیل زندگی اقوام پیشین در غارهایی که در دل
آن کنده شده می باشد. در زیر این تپه تاریخی، اغلب غارها که محل زندگی انسان بوده به هم متصل هستند و هنوز آثاری از
دربهای سنگی و … در این تپه موجود است. شکل خاص تپه، و ساختمانهای خشتی که در چند طبقه باالی غارها از دامنه تا
قله بنا شدهاند، دیدگان هر گردشگری را به خود جلب می کند
کوه سیل:
این رشته کوه جزء بلندترین ارتفاعات این منطقه است که از سمت جنوب به سمت غرب خوانسارکشیده شده است. بلندترین
قله این رشته کوه، سیل نام دارد که ارتفاع آن نزدیک به 3750 متر می رسد. سلسه جبالی که از کوه های زاگرس منشعب شده
و قله آن مغرب خوانسار را فرا گرفته و بجز یک رگه مرمریت که باالی سرچشمه و نزدیک چشمه مرزنگشت وجود دارد، بقیه از
سنگ آهکی تشکیل شده است. این قله دارای چشم اندازهای بسیار زیبا و با شکوه است و بازدید آن به گردشگران و گروه های
کوهنوردی عالقه مند توصیه می شود.
تونل سبز خوانسار:
خوانسار نماد کامل یک باغ شهر در ایران است و پر از کوچه باغهایی است که میتوان در آنها قدم زد. عالوه برگشت و گذار و
قدم زدن در محلههایی با کوچه باغهای کاه گلی و سنگ چین مانند: صفائیه، چشمه آخوند، محله دو راه، محله باال، مالگاه،
پایتخت، جوزیچه و … خیابان امام خوانسار که بازار اصلی این شهر برای تهیه سوغات هم به حساب می آید و به سبب وجود
درختان چنار تنومد و شاخسار در هم تنیده شان به تونل سبز خوانسار شهره است، از جمله مکانهایی است که میتوان در آن
قدم زد و از آن همه زیبایی و طراوت به وجد آمد.
کوچه باغ ها:
خوانسار عالوه بر مکانهای دیدنی و گردشگری طبیعی و تاریخی بسیار، از باغ های انبوه نیز پوشیده شده است به گونه ای که
اگر از بلندی های اطراف به شهر نگاه کنیم جز مواردی اندک، ساختمان و سازه مشاهده نمی کنیم. یکی از زیبایی هایی که
چشم هر بیننده ای را در خوانسار به خود خیره می کند کوچه باغ های زیبا و رویایی است. کوچه باغ هایی که با دیوارهای
خشتی یا سنگ چین قدیمی در بیرون و درختان سر به فلک کشیده که ارتفاع آنها چند برابر دیوارهاست خودنمایی می کند.
گشت و گذار و قدم زدن در محلههایی با کوچه باغهای کاه گلی و سنگ چین های قدیمی که در جای جای این شهر به چشم
می خورد، بسیار لذتبخش و دارای حسی آرامش بخش و فراموشنشدنی است.
مسجد رئیسان:
مسجد رئیسان خوانسار مربوط به دوره قاجار است و در محله رئیسان و در کوچه زورخانه پوریای ولی واقع گردیده است که
زمان احداث آن به سنه 1310 قمری باز می گردد که توسط استاد محمدحسین انجام گرفته است. تزئینات آجرکاری سر در،
تزئینات خطاطی، رنگ آمیزی زیبای سر ستون های چوبی مسجد و … از جمله تزئینات این بنا می باشد.
دره ی دربند
منطقه ی دربند واقع در پنج کیلومتری شهر، در مسیر کوهستانی خوانسار- بویین و میاندشت قرار دارد. وجود سد خاکی دربند
در کنار طبیعت زیبای کوهستانی بسیار تماشایی است. در این منطقه دره ای زیبا و منحصر به فرد به نام دره ی انژدر، وجود
دارد.
سنگ نگاره های ویست، روایتی از چهل هزار سال تاریخ:
کهنترین آثار تاریخی و هنری به جای مانده از بشر، سنگنگارهها هستند که به تعبیری مادر تاریخ، هنر، زبان، خط، اسطورهها
و فرهنگها هستند. آن زمان که خط و نگارشی وجود نداشته و آدمی مجبور بوده، مجموعه اطالعات معیشتی و شکار، حفاظت،
اعالم خطر، آیین و رسومات و شیوه زندگی را از طریق نقش و نگارهها به دیگران منتقل کند، سنگنگارههای منحصربهفردی به
وجودآمد. هنرهای صخرهای )Art Rock )اسناددسته اولی هستند که پژوهشگران را با ترجمان فرهنگهادر اقلیمها و زمانهای
مختلف آشنا میکنند. آثار بسیار متنوع و فوقالعاده جالبی از این هنرها در سرتاسر ایران شناسایی شده است، که از جمله این
آثار می توان به سنگ نگاره های واقع در روستای ویست خوانسار اشاره نمود.
آسمان شب خوانسار:
خوانسار، شهرستانی زیباست که به واسطه ی وجود رشته کوه های متعدد و همینطور ساختار باغشهری آن، توانسته است امکان
دسترسی به نقاط آسمان تاریک را، که مدنظر و عالقه ی رصدگران حرفه ای و آماتور است، در کمترین فاصله از بافت شهری و
حتی در برخی نقاط داخل شهر فراهم کند. قرارگیری شهرستان خوانسار در دامنه ی رشته کوه های زاگرس و ارتفاع باالی آن
از سطح دریا )در برخی نقاط شهر ارتفاعی بیشتر از 2600 متر از سطح دریا قابل دسترسی است(، هوای خوانسار را عاری از هر
گونه ریزگرد و ذرات معلق در هوا کرده و آسمانی شفاف و پایدار را برای رصدگرانی که میدان دید محل رصد برایشان مهم است،
فراهم نموده است. وجود پستی و بلندی های زمین در این شهرستان، پوشش مناسبی برای رهایی از آلودگی نوری می باشد.
)قدر آسمان در این مناطق به بیش از عدد 6 می رسد.( آسمان شهر خوانسار می تواند برای گردشگرانی که به شوق دیدن
طبیعت زیبای خوانسار به این شهر آمده اند، تماشای تصویری از کهکشان آندرومدا، خوشه پروین، راه شیری و حتی در شرایط
مناسب سیاره نپتون، را نیز همراه با ایجاد خاطره ای کم نظیر و دلچسب در کنار خانواده رقم بزند.
صنایع دستی خوانسار
در شهرستان خوانسار صنایع دستی از قدمت و تنوع زیادی برخوردار است. قالی بافی، آهنگری، نجاری، کفش، گیوه، کوزه گری، سفال، خیاطی، ملیله دوزی، گل سازی، سرمه دوزی، قلاب بافی و…از صنایع دستی این شهرستان محسوب می شوند. در این بین قاشق تراشی از قدیمی ترین این هنرها محسوب می شود که همچنان به عنوان یکی از پر رونق ترین و شناخته شده ترین این هنرها در خوانسار در حال انجام است. یک از صنایع دستی اصیل و تاریخی خوانسار، بافت فرش ذهنی بافت ویستی است. بافت این فرش بدون نقشه است و بافنده از حفظ آنها را می بافد، طرح ها و نقشه ها از ذهن بافنده منشاء گرفته و جالب اینکه همه بافنده ها همان طرح را بدون کم و کاستی می بافند. از دیگر صنایع دستی که اکنون در منطقه ویست خوانسار با جدیت در حال انجام است، مروار بافی (نوعی سبدبافی) است.
سوغات خوانسار
شهرستان خوانسار به عنوان قطب پرورش زنبور عسل در سطح کشور دارای بیش از 42000 کلنی فعال زنبور عسل می باشد
که بر اساس آمارهای موجود در شرکت های تعاونی تعداد افراد شاغل در بخشهای نگهداری و خدمات شغلی بیش از یک هزار
نفر می باشد که مجموعاً در سال حدود 800 تن شهد عسل و دیگر محصوالت جانبی زنبور را تولید می نماید )ژله رویال و گرده
گل(. همچنین گز خوانسار با حذف شکر سفید از ترکیبات ساخت گز و جایگزین نمودن گز انگبین، ترنجبین، شیرخشت و گز
علفی به جای آن توانسته عالوه بر حفظ اصالت و کسب کیفیت برتر در این عرصه، شهرتی حتی فراتر از مرزهای کشور به دست
آورد. خشکبار و تنقالت محلی ازجمله گردو، بادام، آلو و برگه زردآلو نیز از دیگر سوغات این شهر و به عنوان یکی از پایه های
اصلی اقتصاد آن محسوب می شود.
صنایع دستی خوانسار
درشهرستان خوانسار صنایع دستی از قدمت و تنوع زیادی برخوردار است. قالی بافی، آهنگری، نجاری، کفش، گیوه، کوزه گری،
سفال، خیاطی، ملیله دوزی، گل سازی، سرمه دوزی، قالب بافی، چیت سازی و….. از صنایع دستی این شهرستان محسوب می
شوند. در این بین قاشق تراشی از قدیمی ترین این هنرها محسوب می شود که همچنان به عنوان یکی از پر رونق ترین و شناخته
شده ترین این هنرها در خوانسار در حال انجام است.
یک از صنایع دستی اصیل و تاریخی خوانسار، بافت فرش ویستی یا فرش ذهنی بافت است که در گذشته از جایگاه ویژه و
ارزشمندی برخوردار بوده است. بافت این فرش بدون نقشه است و بافنده از حفظ آنها را می بافد، طرح ها و نقشه ها از ذهن
بافنده منشاء گرفته و جالب اینکه همه بافنده ها همان طرح را بدون کم و کاستی می بافند. در سال های گذشته کشورهای
اروپایی به ویژه آلمان از مشتریان و خواهان این فرش ذهنی بوده اند. از دیگر صنایع دستی که اکنون در منطقه ویست خوانسار
با جدیت در حال انجام است، مروار بافی )نوعی سبدبافی( است که طی سال های اخیر توانسته است ضمن اشتغال زایی و
درآمدزایی برای ساکنان روستا، از صنایعی محسوب شود که با حمایت و کمک بخش دولتی قادر است بازار خوبی را در کل
منطقه به خود اختصاص دهد.
سد مخزنی باغکل
ساخت سد مخزنی باغکل از سال 1380 به طور جدی پیگیری شد. در سال 1384 عملیات اجرایی این پروژه آغاز شد و در بهمن
ماه 1389 آبگیری گردید. این سد در کیلومتر 2 جاده خوانسار اصفهان، بر روی منطقه باغکل احداث شده است. طول تاج سد
740 متر، عرض تاج 12 متر، ارتفاع تاج از کف دریاچه 60 متر، سر ریز آن در 50 متری و گنجایش مخزن آن شش میلیون متر
مکعب آب می باشد. عالوه بر آب رودخانه فصلی که به سد ریخته می شود، آب خروجی مازاد پارک ملی سرچشمه هم به این
سد پمپاژ می شود. با این کار آب بسیار زیادی که در همه ایام سال )خصوصاً زمستان و پاییز( هدر می رفت، با طی مسافتی در
حدود 20 یا 30 کیلومتر پس از گذر از کوه ها و تپه ها به طور پیوسته و شبانه روزی به سد ریخته و ذخیره می شود. دهکده
گردشگری گلستانکوه خوانسار نیز درست روبروی دریاچه این سد واقع گردیده که از چشم انداز زیبای آن و طبیعت بکر و بی
بدیل دریاچه سد و کوه سیل بهره می برد.
امام زاده احمد
قعه امامزاده احمد در جنوب شهر خوانسار و در کنار رودخانه اصلی خیابان آیت اهلل خوانساری واقع شده است و امامزاده شاخص
شهرستان می باشد که به شاهزاده احمد مشهور است و نسب شریف ایشان با یک واسطه به امام هادی )ع( می رسد. پدر بزرگوار
ایشان حضرت سید محمد (ع) مدفون در شهر بلد سامرا می باشد. این زیارتگاه دارای گنبد دوپوش است که روی بقعه قرار
گرفته و در دو طرف گنبد، دو مناره گلدسته ساخته شده است که بر زیبایی و جالل معنوی امامزاده افزوده است.
امام زاده محمود (بابا ترک)
نسب این امامزاده شریف با چهار واسطه به حضرت امام هادی)ع( می رسد و قدمت بنای آن نیز به دوره صفویه باز می گردد.
این بنا دارای گنبد 12 ضلعی و مخروطی شکل است. روایت است بابا ترک یا طغیان ترک از طرف امراء وقت خود مامور آوردن
طالی باالی گنبد این امامزاده می شود و وقتی به رحمت ایزدی می پیوندد، در این مکان مدفون می گردد که به همین سبب
پس از آن، این بقعه را به بابا ترک نیز می شناسند. این مکان دارای آب انبار و سردابه ای تاریخی است که به اهمیت آن می
افزاید.
امام زاده سید صالح
امامزاده سید صالح قصیر واقع در بیدهند خوانسار است و با هفت واسطه نسبتشان به امام هفتم شیعیان حضرت امام موسی بن
جعفر )ع( میرسد. در شجره نامه های قدیمی که در سال 1256 قمری تنظیم شده است و ممهور به مهر علمای آن زمان می
باشد آمده است که سید صالح علیه الرحمه صاحب حاالت صوری و معنوی بوده و مریدان او در لرستان و بختیاری بسیارند.